Antropoloog: De landbouw heeft ons het bos in gestuurd

Antropoloog James Suzman publiceert deze week het boek 'Werk. Een geschiedenis van de bezige mens'. Hierin beschrijft de Zuid-Amerikaan hoe het werkzame leven is 'verziekt' door de landbouw, zo'n 6000 jaar geleden. Daarvoor waren de jagers en verzamelaars niet al te harde werkers, maar sinds de landbouw 'is het fout' gegaan.

Mensen maken nu werkwerken van 36 á 40 uur of nog meer, terwijl dit voor jager-verzamelaar helemaal nooit zo is geweest. Suzman bestudeerde vijftien jaar lang middels veldwerk de bevolkingsgroep Ju/’hoansi, onderdeel van de San-bevolking. Zij leefden tot ver in de twintigste eeuw in Namibië als jager-verzamelaar. Vandaag de dag wonen ze in moderne nederzettingen, maar hun oorspronkelijke cultuur bestaat nog wel.

Volgens de antropoloog was het leven voor de landbouw veel spontaner dan het geplande werkzame leven waar we nu in zitten. 'Ze gaan op zoek naar eten als ze honger hebben, in de wetenschap dat het toch wel goed zal komen. Het bestaan van de Ju/’hoansi is niet zo van: tussen 9 en 11 uur ’s ochtends moeten we weer foerageren. Dit ontstaat spontaan, als hun maag begint te knorren.'

Het percentage 'werk' is voor de jager-verzamelaar ook veel lager geweest. 'Ze besteden per week gemiddeld ongeveer 15 uur aan wat zij zelf beschouwen als werk: vooral jagen en verzamelen. En als ze werken, vinden ze het leuk en belangrijk om te doen: jagen is betekenisvol en een heel krachtige activiteit waar de jagers trots op zijn. Geen dag is voor hen hetzelfde.'

Wat doen ze de rest van de tijd van volgens Suzman? 'Volwassenen besteden daarnaast nog een uur of 20 per week aan dingen als hun huis repareren, zorgen voor familieleden, kleding maken, en verder vooral aan dingen als dansen oefenen en groepsdiscussies voeren. Maar als je tegen ze zegt dat sommige van die zaken voor ons ook voelen als werk, lachen ze je uit', laat hij weten in een interview met NRC.

Onderzoeken van andere antropologen komen overeen met die van Suzman, dat de Ju/’hoansi alleen werkt om in hun primaire levensbehoeften te voorzien. Suzman hoopt dat mensen, na het lezen van zijn boek, niet meer zo hard gaan werken en zich realiseren dat materialisme niet alles makend is. 'Misschien dat het wel waardevol is om je te realiseren dat je, als je een nieuwe smartphone in huis haalt, er maar vijf minuten echt blij mee bent. Daarna raak je er heel snel aan gewend en wil je weer iets nieuws. Er zit in mijn boek zeker een zen-achtige boodschap: dat het beter is minder behoeftes te hebben, die makkelijker vervuld worden.'

Eerder onderzoek bij jager-verzamelaars wees er ook al op dat ze relatief weinig tijd stopten in het jagen. Er is toen met tijd gemeten bij de Aeta, negroïde bewoners van de bergachtige streken van Luzon, het grootste eiland van de Filippijnen. Dit onderzoek is in 2019 gepubliceerd in Nature Human Behaviour, (foto: Pierre Barrère uit Na'na Kali'na: Une histoire des Kali'na en Guyan)