Socioloog Thijs Bol: 'Het geloof in de maakbaarheid van succes wint aan populariteit'

Socioloog Thijs Bol (39) is in een interview met het NRC ingegaan op of dingen nu toeval zijn of niet. Hij hield eind mei een oratie genaamd De werking van willekeur: Over de rol van toeval in ongelijkheid. In het interview gaat het onder andere of het levenspad van mensen nu geluk is of juist niet.

En dat is eigenlijk een belangrijke vraag, waar niet zo vaak over wordt gesproken, maar wel van grote invloed zijn. Er zijn genoeg mensen die 'hun leven als mislukt' zien, maar in hoeverre is het hun fout? 'Het geloof in de maakbaarheid van succes wint aan populariteit', zegt de socioloog in het interview. 'Je ziet dat ook in trends op sociale media, zoals ‘manifesteren’ [je wensen zo intens visualiseren dat ze zouden uitkomen]. Of ochtendroutines nadoen van succesvolle mensen: om vijf uur opstaan, een uur sporten, half uur ademhalen, dan in een ijsbad – en denken dat je dan ook succes krijgt. Nou, mijn ochtendroutine is douchen, havermout maken en broodtrommels voor de kinderen en dan naar mijn werk', grinnikt Bol.

Dit is veranderd ten opzichte van vroeger en zou misschien wel deels verklaren waren er tegenwoordig meer mensen depressief worden. 'Jonathan Mijs, een collega met wie ik in Amsterdam gestudeerd heb en die nu in Boston werkt, heeft in zijn onderzoek laten zien dat van de mensen die vlak voor WO II geboren waren, de helft dacht dat hard werken cruciaal is voor succes. In mijn generatie is dat driekwart', geeft hij het verschil aan met vroeger.

Invloed van sociale media

Bol ontdekte eerder dat wetenschappers die net wel een subsidie krijgen voor een studie over het algemeen een veel beter carrière-pad bewandelen. Het maakte zelfs het verschil of ze in de wetenschap als een winner of loser worden gezien. Nu wil hij gaan onderzoeken wat het gevolg is van leerlingen opdelen in groepjes naar hun leerniveau en wat daar de consequenties van zijn.

De geboorteloterij heeft zeker effect stelt Bol, maar hij is van mening dat de maatschappij wel iets moet doen om dit effect te beperken of in ieder geval kleiner te maken. Helaas is de tendens in de maatschappij - mede door goeroe's die op Instagram, Tiktok en YouTube stellen dat je alles kan bereiken - dat het leven volledig maakbaar is geworden.

'Vijftig jaar geleden was duidelijk dat de zoon van een boer geen arts werd', vertelt Bol. 'Nu hebben we de illusie dat succes je eigen verantwoordelijkheid is, maar dan is falen ook je eigen verantwoordelijkheid. Je kiest er dan zelf voor niet succesvol te zijn. Dat leidt tot enorme prestatiedruk. Ik kan me van mijn eindtoets in 1997 niet herinneren dat er zoveel druk op lag. Dat is nu wel zo, enorm!'

Diploma en ouders

Tot slot. Bol heeft ook vastgesteld dat het hebben van een diploma belangrijk is voor het gevolg je leven. En ook welk diploma op welk niveau heeft significante invloed. 'Een goed diploma is hét toegangsticket voor zo’n zorgeloos leven. Wie de universiteit heeft gedaan verdient gemiddeld bijna twee keer zoveel als iemand met mbo', weet hij.

En ook je ouders en welk beroep zij doen heeft veel invloed. 'Het is wel grappig dat er ineens zoveel verontwaardiging over was, want in de sociologie is allang bekend dat mensen relatief vaak hetzelfde beroep kiezen als hun ouders. Als een van je ouders arts is, maakt dat de kans dat je zelf arts wordt vierentwintig keer zo groot. Dat is deels genetisch, dat je dezelfde talenten hebt, maar het komt ook doordat je een netwerk meekrijgt en doordat je ouders weten hoe keuzes in die branche gemaakt worden.'

Al met al zou het verstandig zijn, als je het hele verhaal van Bol zo leest, om niet te veel jezelf onder druk te zetten. Het leven is niet zo maakbaar als op sociale media wordt geschetst. Het geluk speelt een grote rol, bij je geboorte, bij wie je tegen komt in je leven. Dat wil ook weer niet zeggen dat je willoos bent en maar bij de pakken neer moet zetten, maar je moet zoals ze dat mooi zeggen: Roeien met de riemen die je hebt.