Bessel van der Kolk: 'Waarom zou ik me bezighouden met onzin die over me wordt verteld?’

Psychiater Bessel van der Kolk kreeg veel kritiek nadat hij in 2022 in het programma Zomergasten had gezeten. De trauma-expert zei dat mensen traumatische ervaring kunnen verdringen en dat ze later weer boven kunnen komen. Sommige wetenschappers, waaronder enkele rechtspsychologen, waren het niet met hem eens.

Van der Kolk ligt er niet wakker van, zo zei hij in een interview met De Standaard opgenomen in oktober 2023. 'Nadat ik in Zomergasten had gezeten, schreven mensen dat ik heel gevaarlijk ben omdat ik geloof in onderdrukte herinneringen. Ach, mensen maken graag problemen. Ik moet mensen behandelen. Waarom zou ik me bezighouden met onzin die over me wordt verteld?’

Van der Kolk schreef in zijn boek The Body Keeps the Score (2014) dat praattherapie niet werkt bij de behandeling van trauma, dit terwijl sommige wetenschappelijke onderzoeken wel claimen dat het kan werken. 'Waarom zou het wel werken? Getraumatiseerde mensen reageren impulsief, ze hebben bijvoorbeeld woede-uitbarstingen vanwege een banaliteit. Ze gedragen zich zo omdat ze georiënteerd zijn op de wereld als een gevaarlijke plek. Hen vertellen dat de wereld heus niet zo gevaarlijk is, helpt niet. Ze zijn niet dom. Net zoals het geen zin heeft om tegen een hond te zeggen dat hij niet bang hoeft te zijn voor onweer', verdedigt hij zich.

Hij wijst op het sympathische zenuwstelsel dat overactief is bij getraumatiseerde mensen. 'Wij mensen zijn dieren. Veel van onze reacties zijn automatisch, fysiek en hormonaal. Als er iets gebeurt waardoor je denkt dat je zult worden doodgeslagen, begin je te rennen of te vechten. Je lichaam reageert automatisch om zich in veiligheid te brengen.’

Van der Kolk heeft begrip voor mensen die niet zomaar met dingen op de proppen komen die heftig zijn geweest. 'Trauma is vaak zo ellendig dat je er nadien nog moeilijk bij kunt komen. Soms vertellen mensen dat hun vader hen sloeg, maar dat ze het zich niet zo goed kunnen herinneren. Ze zijn gewoon altijd bang. Dat is de aard van trauma: het is geen herinnering, het is een diepe ervaring.’

'Er zijn altijd mensen met kritiek'

De beroemde psychiater wordt geroemd omdat hij buiten de paden durft te treden, maar juist in zijn eigen land kreeg hij kritiek, terwijl hij al jaren als een grootheid wordt gezien in de Verenigde Staten, waar hij ook werkt en al decennia met trauma bezig is.

Inmiddels snapt de gelouterde psychiater met zijn 81 jaar dat mensen die dingen willen veranderen juist de wind van voren krijgen. 'Er zijn altijd mensen die kritiek hebben. (geïrriteerd) Kijk, in de wereld is alles politiek. Ik heb als een van de eerste wetenschappers prozac bestudeerd, omdat je daar toen gemakkelijk geld voor kon krijgen. Hetzelfde met cognitieve gedragstherapie. Maar om yoga te bestuderen kon ik héél moeilijk geld vinden, omdat yoga raar was.'

'Toch is het gelukt: yoga bleek een goede behandeling voor trauma. Nu zijn we net klaar met een studie met psychedelica. Daarvoor hebben we 64 miljoen dollar moeten inzamelen, enorm veel geld. Dat is gelukt omdat de cultuur nu positiever staat tegenover psychedelica. Psychedelica blijken een heel goede behandeling', aldus Van der Kolk.

Schaamte

Tot slot nog. Volgens Van der Kolk zorgen therapieen als EMDR, psychedelica en yoga voor minder schaamte. Iets dat met cognitieve therapie moeilijker is te tackelen. Althans dat is de ervaring van Van der Kolk zelf ook toen hij in therapie is gegaan.

'Toen ik zelf als jongeman in psychoanalyse was, hielp die therapie me helemaal niet. Achteraf kwam dat doordat ik me tijdens die therapie voortdurend afvroeg: ben ik wel slim genoeg? Vindt hij me aardig genoeg? Vindt hij me een slechte man? Ik was zo met schaamte bezig dat ik niet tot de kern kwam.'

Hij was te veel met anderen bezig, wat zichtbaar was in de therapie. 'Ik was te bang voor wat de therapeut van me zou denken, voor zijn oordeel. Dat gebeurt vaak bij praattherapie, net zoals het bij ons tijdens dit gesprek speelde. Zodra je in ­dialoog gaat, kan schaamte de kop opsteken. De vraag of je wel goed genoeg bent. Zolang je dingen voor jezelf houdt en informatie onderdrukt, leef je in oorlog met jezelf.’

Het voordeel van de nieuwere therapieën is dat ze meer om de schaamte heen lijken te werken. 'In ons onderzoek naar psychedelica hadden we specifieker schaamte moeten bestuderen. Dan zouden we waarschijnlijk ontdekt hebben dat psychedelica vooral werken omdat ze mensen helpen minder beschaamd te zijn. Dat is een van de interessante dingen aan EMDR, yoga en psychedelica, neurofeedback ook: dat zijn allemaal methodes die rondom de schaamte lijken te gaan.'

Interessante links:

- Wie is hier nu de rare snuiter? (Medisch contact)
- Opinie: Kritiek op traumaspecialist Van der Kolk is te kort door de bocht (De Volkskrant)

Van der Kolk bij Zomergasten (2022)

Interview met Bessel van der Kolk in Zomergasten (2022)