De Schaduw: het deel van ons onbewuste, bestaande uit verdrongen zwakheden en instincten

Iedereen kent het wel: bepaalde eigenschappen waar je niet trots op. Het liefst verberg je deze eigenschappen zo goed mogelijk, je kropt het zelfs op. Maar soms, in een ongecontroleerde situatie, komen deze opgekropte gevoelens en instincten eruit. Met alle gevolgen van dien. Bij de een wat erger dan bij een ander. De Zwitser Carl Jung noemde dit gegeven ‘de Schaduw’. En we moeten allemaal onze schaduw confronteren om innerlijke rust te vinden.

'Iedereen draagt een schaduw', volgens de Zwitserse psycholoog en psychiater Carl Jung. De Schaduw is een plek in ons onbewuste waar we bepaalde gedragskenmerken en instincten in verstoppen. Als mens zijnde geven we enorm veel om ons imago, wat Jung ook wel ‘persona’ noemt, waardoor we alles doen om sociaal wenselijk gedrag te vertonen. Het onderdrukken van oerinstincten, tekortkomingen en zwakheden kan grote gevolgen hebben volgens Jung.

Sociale validatie, iets waar iedereen naar opzoek is, kan op lange termijn zorgen voor een groot intern conflict. De mens is te veel bezig met wat anderen wenselijk vinden, in deze zoektocht naar sociale validatie en sociale goedkeuring proberen we onze eigen zwakheden en tekortkomingen te onderdrukken.

Volgens Jung doet iedereen dit, de een wat meer dan de ander. We zijn, bewust of onbewust, bang om niet geaccepteerd te worden. In onze angst onderdrukken we onze persoonlijke aspecten waarvan we menen dat ze sociaal onwenselijk zijn - of dat het als 'zwak' wordt gezien. Het gevolg is dat we deze aspecten in een donkere hoek van ons onbewuste duwen of verdringen. Dit is wat Jung ziet als de Schaduw.

Jung schreef er het volgende over: 'Als men wanhopig probeert goed en wonderbaarlijk en volmaakt te zijn, dan ontwikkelt de schaduw des te meer een duidelijke wil om zwart en kwaadaardig en destructief te zijn. Mensen kunnen dat niet zien; ze streven er altijd naar om wonderbaarlijk te zijn, en dan ontdekken ze dat er vreselijke destructieve dingen gebeuren die ze niet kunnen begrijpen, en ofwel ontkennen ze dat zulke feiten er iets mee te maken hebben, ofwel, als ze dat toegeven, beschouwen ze ze als natuurlijke aandoeningen, of ze proberen ze te minimaliseren en de verantwoordelijkheid ergens anders heen te schuiven. Het is een feit dat als iemand zijn vermogen om perfect te zijn te boven gaat, de schaduw afdaalt naar de hel en de duivel wordt.'

Telkens als we onze ware emoties of wensen verhullen, en dat gebeurt redelijk vaak gedurende ons leven, krijgt de Schaduw meer invloed op onze bewuste geest. Veel mensen, zo constateerde Jung bij veel van zijn patiënten, durven niet toe te geven aan hun ware emoties. Zij zien dit vaak als een zwakte of als niet sociaal wenselijk. Als gevolg hiervan kroppen zij dit dus jarenlang op en verdringen zij 'ongewenste' aspecten, tot het moment dat er een ‘uitbarsting’ komt.

Volgens Jung is het daarom ook zo belangrijk dat je jezelf leert te accepteren. Vaak spiegelen we onszelf aan anderen, we bewonderen of minachten iemand. Vaak gaat het dan om een bepaalde eigenschap die we bewonderen of verachten; maar de eigenschap van een ander die we keuren is eigenlijk een reflectie op wat we van ons eigen gedrag vinden.

'De acceptatie van zichzelf is de essentie van het hele morele probleem en de belichaming van een hele kijk op het leven. Dat ik de hongerige voed, dat ik een belediging vergeef, dat ik mijn vijand liefheb in de naam van Christus - dit zijn ongetwijfeld grote deugden. Wat ik doe met de minste van mijn broeders, dat doe ik met Christus. Maar wat als ik zou ontdekken dat de minste van allemaal, de armste van alle bedelaars, de meest brutale van alle overtreders, de vijand zelf - dat deze in mij zijn en dat ik zelf de aalmoezen nodig heb? Van mijn eigen vriendelijkheid - dat ik zelf de vijand ben van wie moet worden gehouden -, wat dan?'

'In de regel wordt de houding van de christen dan omgekeerd; er is geen sprake meer van liefde of lankmoedigheid; we zeggen tegen de broeder in ons "Raca", en veroordelen en strijden tegen onszelf. We verbergen het voor de wereld; we weigeren toe te geven dat we deze minst onder de armen in onszelf ooit hebben ontmoet.'

Onze ‘zwakheden’ – het zijn niet per se zwakheden, het is een subjectieve kijk op onze ongewilde eigenschappen – onder ogen komen is van belang. Wat Jung een eeuw geleden al constateerde is met de komst van internet een stuk erger geworden. We creëren met behulp van sociale media een gehele schijnwereld van onszelf. Dat wat we laten zien aan anderen is door onszelf uitgekozen. Het is een weergave van wie je bent aan de hand van wat jij denkt dat anderen ‘leuk’ vinden.

Maar al te vaak willen we helemaal niet zijn zoals de persoon die we pretenderen te zijn op sociale media. Volgens Jung hebben we allemaal de drang om met je ware zelf naar buiten te treden. Degene die dit niet doen, of dit zichzelf niet toestaan, veroorzaken ingrijpende gevolgen. Jung was van mening dat verschillende neuroses als perfectionisme, cynisme en depressies het resultaat waren van een disharmonie, of een strijd, tussen je bewuste en onbewust geest.

Volgens Jung is het daarom ook zo belangrijk dat leren accepteren wie we zijn. Het zou goed kunnen dat we eigenschappen hebben die niet wenselijk zijn. Maar het leren accepteren hiervan, en er dan bewust mee leren om te gaan is enorm belangrijk. Het leert ons om ons psychologisch te bewapenen. Jezelf leren ontdekken en accepteren is een belangrijk proces naar een gezond psychologisch welzijn. (Foto: Jplenio/Pixabay)