Kierkegaard over wanhoop: zie het als een zoektocht naar je ware zelf

In het verleden werd wanhoop gedefinieerd als de afwezigheid van hoop, maar volgens de filosoof Søren Kierkegaard is een meer omvattende definitie van wanhoop dat het een ontwikkelingsfalen van het Zelf is. Een persoon is wanhopig wanneer hij of zij niet beweegt in de richting van de persoon die hij of zij mogelijk zou kunnen zijn, of in de woorden van de filosoof, wanhoop is het gevolg van: 'niet bereid zijn om het zelf te zijn dat je werkelijk bent.'

De Deense filosoof en cultuurcriticus Kierkegaard was iemand die rebelleerde tegen zijn tijdgeest. Hij kan als voorloper en grondlegger worden gezien van het existentialisme. Als kritisch denker was hij er van overtuigd dat wanhopig zijn helemaal niet zo 'bijzonder' was. Het was als het ware een fase van identiteitsgroei: 'Dat iemand wanhopig is, is niet zeldzaam; nee, het is zeldzaam, zeer zeldzaam, dat iemand niet wanhopig is.'

Is het mogelijk te geloven dat we een goed leven leiden, maar in werkelijkheid in een kritieke staat van wanhoop verkeren? Kan conformiteit en het nastreven van sociale status een strategie zijn die wordt gebruikt om deze wanhoop te verbergen, niet alleen voor anderen, maar ook voor onszelf? En wat is een effectief tegengif voor de wanhoop die zo velen van ons teistert?

Om het Zelf te worden dat je werkelijk bent, houdt de actualisatie in dat al onze latente mogelijkheden en de volledige realisatie van alle elementen van onze persoonlijkheid die in ons bestaan, verwezenlijkt worden. In de beknoptheid van een mensenleven kunnen we dit ideaal van volledig zelf-zijn alleen maar benaderen, maar volgens Kierkegaard is het de grootste en meest lonende taak om naar zo'n toestand te groeien.

Sommige mensen maken grote stappen in de richting van volledig zelf-zijn. Dit zijn de individuen met een groot karakter en een stralende persoonlijkheid. De meeste mensen raken echter belemmerd in hun ontwikkeling en in plaats van vooruitgang te boeken in de richting van het ideaal van de zoektocht wie iemand zelf is, nemen ze er afstand van. Slechte invloeden, pech of gewoon luiheid en angst zijn de meest voorkomende boosdoeners van deze mislukking.

Van degenen die in hun ontwikkeling belemmerd zijn, zijn sommigen zich bewust van hun hachelijke situatie en zo van hun wanhoop, wat volgens Kierkegaard een positief teken is. Hoe meer we onze wanhoop voelen, hoe meer we gemotiveerd zullen zijn om naar manieren te zoeken om die te overwinnen.

Maar niet iedereen wiens manier van leven de cultivatie van een ware zelf belemmert, is zich bewust van de grot van wanhoop waarin ze afdalen. Sommige individuen, voor wie het volledige bewustzijn van hun situatie hen met wanhoop zou overspoelen, geloven in feite dat het levenspad dat ze volgen juist en gepast is en tot vervulling zal leiden.

Maar volgens Kierkegaard zijn deze ongelukkige zielen als consumenten, of de man of vrouw die lijdt aan een nog niet ontdekte degeneratieve ziekte, of zoals hij schreef:

'De (onbewuste) wanhoop bevindt zich in dezelfde situatie als de consumptieve; hij voelt zich het beste, beschouwt zichzelf als het gezondst, kan voor anderen overkomen als in het roze van zijn conditie, net wanneer de ziekte het meest kritiek is.'

Twee krachten duwen velen in onze tijd tot deze kritieke toestand: de gecorrumpeerde toestand van een moderne conformistische levensstijl en de menselijke neiging tot zelfbedrog. Conformiteit is niet goed of slecht, maar de waarde ervan hangt af van de manier van leven die het bevordert. Als het het gezond functioneren van lichaam en geest bevordert, is conformiteit goed, als het iemands ontwikkeling belemmert, is conformiteit slecht. Het is immers belangrijk om als mens te blijven groeien.

In de moderne wereld zal conformiteit er eerder voor zorgen dat we achteruitgaan van het ideaal van volledig zelf-zijn dan dat het de bloei ervan bevordert, en dit is te wijten aan de buitensporige focus die onze samenleving legt op externe waarden. Rijkdom, sociale status, populariteit, goed uiterlijk en macht over anderen zijn de dominante waarden voor de moderne conformist en dit creëert psychologisch kreupele individuen - iets waar Carl Jung in twintigste eeuw ook al voor vreesde.

Want de wereld binnenin moet net zo zeker worden beheerst als de wereld buiten ons en dit betekent dat om de cultivatie van het volledige Zelf te ervaren, we ons ook moeten concentreren op innerlijke waarden zoals emotionele intelligentie, psychologische veerkracht, moed, integriteit, tolerantie en de vaardigheid om voor onszelf te denken. De moderne conformist met zijn uiterlijke focus negeert deze innerlijke waarden en worstelt zo om zich in de richting van volledige zelfheid te bewegen en raakt daardoor in wanhoop, of zoals Kierkegaard schreef:

'Door de vele mensen om zich heen te zien, door bezig te zijn met allerlei wereldse zaken, door wijs te zijn met de wegen van de wereld, vergeet zo iemand zichzelf en durft niet in zichzelf te geloven, vindt zichzelf te riskant, vindt het veel gemakkelijker en veiliger om zoals de anderen te zijn, om een ​​kopie te worden, een nummer, een massamens.'

Maar bewust worden van wanhoop is slechts de eerste stap, aangezien er ook actie moet worden ondernomen om verandering te realiseren. Kierkegaard raadt daarom aan om een ​​gepersonaliseerd ideaal te kiezen om de loop van ons leven vorm te geven, een ideaal dat innerlijke ontwikkeling en beheersing van de buitenwereld bevordert, aangezien beiden nodig zijn om naar een volledig zelf te evolueren. Met andere woorden, we hebben iets nodig om ons op te richten dat ons dwingt ons potentieel te realiseren en dit kan het beste worden bereikt door een doel te ontdekken of wat Kierkegaard een passie noemt. (Foto: Stocksnap/Pixabay)